Tăng giá điện: tăng thu nhập lao động ngành và lợi nhuận trước thuế?

Thưa ông, Bộ Công thương đưa ra lý do của việc tăng giá điện là ngành điện lỗ do chi phí đầu vào và lỗ do chênh lệch tỷ giá còn treo lại từ những năm trước. Được biết qua phân tích của ông từ số liệu về năng suất lao động của Tổng cục Thống kê cho thấy, năng suất lao động ngành khai thác khoáng sản và ngành sản xuất phân phối điện cao hơn gấp gần 20 lần năng suất chung của nền kinh tế. Điều này cho thấy vấn đề gì trong sự tăng giá điện hiện nay?

Chuyên gia kinh tế - TS. Bùi Trinh

Số liệu thống kê chính thức từ Tổng cục Thống kê cho thấy, ngành điện năm 2010 có năng suất lao động cao gấp 11,5 lần năng suất chung, đến năm 2017 năng suất lao động của ngành này tăng cao gấp 15,1 lần năng suất lao động bình quân của nền kinh tế; ngành khai khoáng năng suất cao gấp hơn 19 lần năng suất bình quân chung của nền kinh tế.

Để ý rằng, năng suất lao động bằng giá trị tăng thêm theo giá cơ bản so với lao động; mà giá trị tăng thêm theo giá cơ bản bao gồm 2 nhân tố chính, là: thu nhập của người lao động (lương và các khoản thu nhập khác), và thặng dư sản xuất (lợi nhuận trước thuế là cơ bản). Như vậy câu hỏi cần đặt ra là: hoặc số liệu thống kê có vấn đề, hay mỗi lần tăng giá điện lại làm tăng giá trị tăng thêm của ngành điện, tức là tăng thu nhập của người lao động hoặc thặng dư, hoặc cả hai?

Năng suất lao động của hai ngành khai thác khoáng sản và ngành sản xuất phân phối điện luôn cao bất thường so với năng suất lao động bình quân chung, cho thấy: giá trị gia tăng của hai ngành này rất lớn. Điều này cũng có nghĩa là, một trong hai yếu tố (thu nhập người lao động và thặng dư), hoặc cả hai yếu tố này đều rất cao so với mặt bằng chung của nền kinh tế. Đây là vấn đề cực kỳ vô lý.

Tại sao vô lý? Bao trùm lên hai ngành khai thác khoáng sản và ngành sản xuất và phân phối điện là Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Tập đoàn Than khoáng sản Việt Nam (TKV). Hai tập đoàn này đều là các tập đoàn nhà nước thuộc Bộ Công thương. Khoáng sản, tài nguyên là tài sản của Nhà nước, của nhân dân, giao cho TKV khai thác nhưng anh luôn kêu lỗ. Sản phẩm của TKV (than) lại là đầu vào của EVN, TKV nâng giá do “lỗ”, EVN nâng giá cũng do “lỗ”.

Tôi cho rằng, cách làm này về bản chất giống với hành động chuyển giá, mà đây là sự chuyển giá trắng trợn nhất, người dân thiệt từ khâu đầu đến khâu cuối; và cuối cùng tất cả lại đổ lên đầu người tiêu dùng (người dân). Phải chăng người dân vừa mất của (tài nguyên), vừa mất thêm tiền do quản lý kém, lãng phí và các thứ khác?

Vấn đề thứ hai là về tỷ giá, còn vô lý hơn nữa. Về nguyên tắc, EVN phải có quỹ dự phòng rủi ro, trong đó có rủi ro về tài chính như lỗ do tỷ giá. Đáng lẽ khi lãi, anh phải lấy ra một khoản để cân bằng tỷ giá. Hay EVN đã tận chi hết cả lợi nhuận mà không để dự phòng? Và cuối cùng lại là người dân phải gánh chịu.

Vấn đề thứ 3, việc tăng giá điện và giá xăng dầu vừa rồi rất mạnh, dồn dập, lại tăng vào thời điểm nhạy cảm nhất, từ xuân sang hè, ai cũng phải dùng điện nhiều. Điều này cho thấy trong điều hành Nhà nước có vấn đề.

Phân tích từ số liệu chính thức của Tổng cục Thống kê cho thấy, năng suất lao động của hai ngành khai thác khoáng sản và ngành sản xuất phân phối điện luôn cao bất thường so với năng suất lao động bình quân chung. Vậy liệu, mỗi lần tăng giá điện là lại làm tăng giá trị tăng thêm của ngành điện, tức là tăng thu nhập của người lao động hoặc thặng dư, hoặc cả hai?. Ảnh: TL

Có nhiều yếu tố hình thành nên giá điện. Vậy số liệu thống kê cho thấy năng suất lao động hai ngành như ông đã phân tích trên có mang tính quyết định đến giá điện không?

Như phân tích ở trên, theo số liệu chính thức của Tổng cục Thống kê, năng suất lao động hai ngành khai thác khoáng sản và ngành sản xuất phân phối điện đều cao bất thường so với năng suất lao động bình quân. Điều này tức là thu nhập của lao động hai ngành này quá cao, hoặc là lãi quá nhiều, hoặc là cả thu nhập lao động và lãi của hai ngành này cùng quá nhiều so với mặt bằng chung.

Trong đó cần hiểu, lương là một yếu tố cấu thành giá điện, giá điện được hình thành gồm khâu sản xuất, khâu truyền dẫn và khâu phân phối. Giá thành sản phẩm của một doanh nghiệp gồm các chi phí quản lý, chi phí sản xuất, chi phí bán hàng. Sản phẩm điện là một sản phẩm đặc thù, nó có bắt đầu từ khâu sản xuất, đến khâu truyền dẫn rồi sang phân phối, từng khâu một đều phải hạch toán, thì cuối cùng mới ra lợi nhuận trước thuế. Nếu lỗ thì không phải đóng thuế, nhưng lãi thì phải đóng thuế thu nhập doanh nghiệp.

Như vậy bản chất của tăng giá hiện nay có thể được nhìn nhận như thế nào, cần xem xét lại những vấn đề gì?

Bản chất tăng giá điện hiện nay không phải là xem xét lại biểu giá điện, nếu như thế thì mang tính chất hơi “lừa đảo” dân.

Bản chất là cần xem xét lại cách tính giá điện bình quân hiện nay, có đúng ngành điện bị lỗ không, lương của anh là bao nhiêu? Khâu nào lỗ, lỗ ra sao? Nói thẳng ra là minh bạch lương của lao động ngành. Người dân không thể nào gánh mức lương trên trời của các ông bà ngành điện lực; và cần phải xem xét lại cả ở ngành than nữa.

Theo TS. Bùi Trinh, tính toán sơ bộ thực trạng tăng giá xăng dầu và giá điện (8,36%) cho thấy chỉ số giá CPI trên dưới 2%. Đây là con số rất cao, dù chưa tính tới tăng giá y tế và chưa có ảnh hưởng của chính sách tiền tệ. Điều này khiến sang năm khó tránh được lạm phát. Ảnh: TL

Cần minh bạch tất cả yếu tố hình thành nên giá thành. Khi lỗ do tài chính, thì về nguyên tắc anh phải có một quỹ dự phòng để phân bổ lãi. Nhưng nếu lãi chia nhau hết rồi bắt dân phải chịu là không được. Dư luận đã đặt ra câu hỏi có hay không vấn đề này? Nhưng người dân, nhà báo, các chuyên gia,… đều không được minh bạch thông tin gì để thẩm định đúng hay sai. EVN phải chứng minh được tại sao anh tạo ra đơn giá bình quân. Cốt lõi vấn đề là minh bạch giá điện bình quân dựa trên cơ sở nào, và tại sao tăng giá điện và giá xăng dầu rất nhiều, lại vào thời điểm nhạy cảm nhất.

Nếu trong trường hợp EVN lỗ thật thì thế nào, thưa ông?

Nếu đúng là lỗ thật thì cần phải có lộ trình tăng giá của nó, không thể làm một cách đột ngột và gây sốc cho người dân và cho nền kinh tế. Còn nếu thông tin tù mù, rồi bịa đặt số liệu đối phó thì rất nguy hiểm.

Tính toán của ông, việc giá điện tăng như hiện nay có gây ảnh hưởng gì đến nền kinh tế không?

Giá cả phụ thuộc vào hai yếu tố chính: chi chí đẩy (là xăng, điện, dịch vụ y tế,…) và cung tiền (cung ứng tiền tệ - chỉ lượng cung cấp tiền tệ trong nền kinh tế nhằm đáp ứng nhu cầu mua hàng hóa, dịch vụ, tài sản,... của các cá nhân/hộ gia đình và doanh nghiệp). Cung tiền hiện nay so với GDP cũng đã tương đối cao. Năm 2009 khi xảy ra lạm phát, cung tiền chỉ khoảng 140%.

Tôi vừa tính toán sơ bộ thực trạng tăng giá xăng dầu và giá điện (8,36%) thì nó làm chỉ số giá CPI trên dưới 2%. CPI những năm gần đây chỉ 4 - 5% thôi, vì vậy ảnh hưởng của tăng giá điện, xăng 2% là con số rất cao, đó là chưa tính tới tăng giá y tế và chưa có ảnh hưởng của chính sách tiền tệ. Nếu như thế này thì sang năm khó tránh được lạm phát; rất có khả năng nó sẽ gây ra tăng giá mạnh đối với nền kinh tế vào những chu kỳ sản xuất tiếp theo.

Tôi cho rằng việc tăng giá như hiện nay đang rất nghiêm trọng, nhưng không hiểu tại sao Bộ Công thương lại thách thức tất cả như thế.  

Theo ông, đã có chỉ đạo hình thành thị trường phát điện cạnh tranh, tại sao gắn điều kiện này với điều kiện tăng giá điện? Nó có hợp lý?

Tôi không thấy có cạnh tranh gì hiện nay cả. Cạnh tranh là trăm người bán, vạn người mua. Đây chỉ có một người mua thôi (EVN), và mua ai, cũng lại là quyền của EVN!

Lê Quỳnh (thực hiện)