Sống sót từ căn hầm bên hố bom

Hồi ấy tôi đang là sinh viên mới bước vào giảng đường sư phạm. Chiến tranh vẫn là nỗi ám ảnh không nguôi của một thế hệ thanh niên, nhưng việc học tập vì tương lai đã đẩy anh em chúng tôi miệt mài với sách vở. Tết đến là những ngày vui bên gia đình êm ấm. Niềm vui được nhân lên khi biết có những ngày hứa hẹn tắt đi tiếng súng theo một thỏa thuận của hai phe tham chiến. Chút mừng vui hiếm hoi khi mà quê hương không ngừng chìm trong khói lửa.

Ngày lễ thiêng liêng ấy đưa tôi trở về với căn nhà nơi tôi lớn lên từ tấm bé. Đó là một vùng quê êm đềm chỉ cách thành phố Huế chừng bảy cây số. Hương khói quê nhà cho tôi được thả hồn vào những ngày thanh bình năm xưa, ở đó tôi được rảo bước qua những con đường quanh co đầy bóng mát của tre xanh, được sống với những người dân quê chân chất. Ngày đầu năm yên ả trôi qua trên từng bước chân tung tăng của đàn em bé ngoài hiên nhà cùng vài tiếng pháo lẻ loi vang lên cuối xóm. Những cơn mưa phùn mang đến gió lạnh đầu năm khiến người dân nghèo thu mình trong từng mái tranh nhỏ nhoi nhưng ấm cúng.

Cầu Trường Tiền gãy nhịp trong Tết Mậu Thân 1968. Ảnh: TL

Đó cũng là lúc tiếng súng từ vùng núi xa dồn dập rót vào thành phố. Từng đoàn người lũ lượt bỏ nhà cửa rủ nhau chạy về vùng yên tĩnh. Nhưng có nơi nào không vang tiếng súng? Chiến tranh đến tận từng ngôi nhà, từng con hẻm, từng am miếu bên đường. Bom đạn từng ngày không ngơi rơi xuống thành phố êm đềm và cổ kính của tôi. Lá cờ trên đỉnh Phu Văn Lâu đã thay đổi. Và trong mưa gió, ngọn cờ ấy tung bay được 25 ngày đêm để rồi cuối cùng không còn nữa. 

Huế của tôi năm Mậu Thân là thế. Mà không chỉ ở thành phố, làng quê tôi cũng trở thành vùng đất dữ. Một buổi sáng mưa nhẹ, tôi bước ra xóm chơi, bỗng thấy một đoàn thiếu nhi cùng mặc áo xanh, quấn khăn rằn, đi qua. Chợt nhận ra anh bạn học luật khoa năm nào dẫn đầu các em. Đây là người đã bị cảnh sát săn lùng, tìm bắt ngay trong trường luật, nhưng anh khôn khéo leo ống nước xuống sân trường chạy trốn. Nhận ra tôi, anh mỉm cười, thì ra đó là đội văn nghệ xung kích thiếu nhi lầm lũi đi trong mưa lạnh.

Thời buổi chiến tranh mỗi người bị rơi vào một tình cảnh nghiệt ngã khác nhau, có nhiều chọn lựa khác nhau. Nhưng trên hết, tâm nguyện của lớp người trẻ là được góp phần đem lại tương lai tươi sáng cho quê hương sau ngày chinh chiến. 

Cũng đến lúc làng quê điêu tàn khi thành phố được chiếm lại. Đó là một buổi chiều tôi thoáng thấy một đoàn người mặc thường phục dẫn nhau đi, theo sau mấy anh du kích. Họ là ai và đi đâu? Nhìn dáng người thiểu não, thất thần, có thể biết đó chính là những công chức của chính quyền Sài Gòn. Họ bị bắt khi thành phố thất thủ. Họ đi xuyên qua làng quê tôi để đến một vùng xa hơn ở miệt biển. Có lẽ vì trải qua đoạn đường mệt mỏi nên tất cả được lệnh vào nghỉ chân ở đình làng vào buổi xế trưa. Chính vào thời điểm ấy một chiếc trực thăng quần thảo bên trên sân đình rồi những loạt súng vang lên. Đoàn người vừa đến bỏ chạy tán loạn ra bốn phía.

Ngay sau đó, một máy bay chiến đấu được gọi đến; nó bay thấp từ đầu làng đến cuối xóm trong tiếng gầm thét đầy kinh hãi. Không phải những tiếng súng nữa mà từng loạt bom trút xuống những ngôi nhà chung quanh đình làng. Gia đình tôi vội vã chạy vào hầm trú ẩn được dựng sát ngay ngôi nhà rường cổ kính. Khi tám người vừa vào trong hầm thì một tiếng nổ lớn vang lên bên tai. Tôi không còn biết gì nữa, một lúc sau mới nhận ra mình đang bị đè bẹp bởi lớp ván nặng trên lưng, căn nhà rường đã bị trúng bom và căn hầm trú ẩn đã đổ nhào.

Tiếng kêu la của ai đó không thoát ra nổi căn hầm giờ chỉ còn là mấy cây cột xiêu vẹo bên mấy thân người đổ gục kề nhau với đất đai vương vãi. Căn hầm bị thổi bay lớp đất dày hơn một mét, biến dạng và tối thui. Tôi thấy đau nhức cả mặt, đầu và sống lưng. Khi tỉnh ra thì chợt nghe tiếng đại bác dồn dập bắn vào làng từ phía biển. Đấy là những chiếc tàu hải quân từ cửa Thuận An rót pháo vào. Sau những loạt đạn pháo là sự im lặng như nín thở của một làng quê đầy ắp người vui chơi rộn rã trước đó không lâu. Giờ đây cả làng chờ đợi phút giây không còn tiếng đạn bom để bước ra nơi trú ẩn thở than nhìn xóm quê tan tác.

Tôi ngồi bệt trong không gian tăm tối và nóng bức, ngột ngạt và cảm thấy đuối sức không thở nổi. Chiếc áo ấm tôi đã xé từ lúc nào để tránh cái nóng hầm hập trong không gian kín bưng. Chợt tôi liếc mắt nhìn nghiêng, một tia sáng nhỏ nhoi rọi xuống từ kẽ hở trên đầu. Tôi vội lấy sức tàn rút những sợi rơm lót trên bộ ván trước khi đổ lên đó một lớp đất dày, mừng rỡ nhận ra còn có chút không khí để thở. Dần dần vẳng lên tiếng nói của ai đó đến gần.

Có tiếng khóc thút thít bên trên, tiếng mẹ tôi kêu gào hàng xóm đến giúp đỡ để lôi kéo những thân người từ dưới lớp đất lên. Chao ôi, tám nhân mạng trong hầm giờ chỉ có năm người sống sót: ba mẹ con đã ra đi không một lời trăng trối. Căn nhà rường bề thế giờ là một hố sâu xâm xấp nước và đủ rộng để có thể xoay trở một con đò. Tôi biết điều đó do mẹ tôi kể lại sau này, còn ngay lúc đó thân tôi mềm nhũn, ý thức mờ ảo, đôi mắt đỏ ngầu không mở được vì khuôn mặt sưng vù do cây cột va đập.

Một người hàng xóm cõng tôi trên lưng đi về nhà người quen cuối xóm, xin tá túc qua đêm cũng trong một căn hầm khác. Ơn trời, chiều hôm đó mẹ tôi ra khỏi nhà để đến chơi với người quen nên được an toàn. Nhưng khi bước về nhà, nhìn chung quanh mẹ tôi thấy nhiều căn nhà cũng tan hoang như thế; có căn hầm chứa cả gia đình cũng hứng nguyên một trái bom, chục mạng người tan xương nát thịt.

Đại nội Huế tan hoang vì bom pháo. Ảnh: TL

Cơn đau khiến tôi không thể nhúc nhích và không ngủ được. Về khuya, những tiếng súng đì đùng dội về từ xa trong tiếng côn trùng nghe thảm não. Và rồi đêm cũng qua. Từ sáng sớm, không còn gì ngoài bộ đồ dính bùn đất, tôi gắng gượng bước đi về nhà thương, một tay cầm gậy, tay kia tựa vào đứa em 12 tuổi. Hai anh em khó khăn cất từng bước chân nặng nhọc và đau đớn trên con đường đá vắng người.

Chiến tranh từ thành thị đã lan ra vùng quê nên vài ngôi làng xa xa trên đường đi vẫn còn tiếng súng nổ vang và tiếng máy bay gầm thét. Tôi đã thấy một bé gái từ trong làng công giáo gánh trên vai đôi thúng, trong đó ở hai đầu là hai đứa bé chừng hai tuổi, thân hình bị bỏng cháy sau một đợt bom napalm. Bé đi về nhà thương cũng như tôi. Ôi chao, xót xa nào bằng! Hơn một tiếng đồng hồ sau, tôi qua đò ngang rồi cũng lê bước về bệnh viện.

Bệnh viện lớn nhưng không còn giường nằm vì nạn nhân từ mọi nơi về quá đông. Tôi được đưa vào phòng quang tuyến để chụp xương sống. Bác sĩ cho giấy chứng thương cùng toa thuốc, ghi bằng tiếng Pháp “fracture du 2ème vertèbre lombaire” (gãy xương sống lưng thứ hai), thương tật 61%. Tôi lủi thủi ra về, đi qua chiếc phà của quân đội đặt tạm gần cầu Trường Tiền vì cầu đã gãy một nhịp, tá túc nhà của người dì ở thành phố.

Theo lời dặn của bác sĩ, tôi phải nằm yên trên giường thêm một tháng rưỡi nữa. Trời ơi, đang học hành dở dang mà phải nghỉ dài ngày. May mắn thay, ngôi trường của tôi vẫn còn nguyên vẹn nhưng trở thành nơi trú ngụ của hàng trăm nạn nhân chiến cuộc. Trong tình cảnh bom đạn ấy, nhiều bàn ghế của lớp học, sách vở của thư viện được làm củi đốt để người dân có miếng cơm lót lòng. Trường cũng chưa hoạt động trở lại nên khi xong bệnh cũng là lúc bạn bè vừa kịp ổn định cuộc sống và việc học hành. Nhìn quanh các lớp học thấy vắng đi một số bạn, Phan Như bị gãy xương vai, Thuận thì đã bỏ mình vì bom đạn, Yên Thi đi vào rừng, Hoàng Hòa sau đó cũng bị tù ở Côn Đảo...

Thời buổi chiến tranh mỗi người bị rơi vào một tình cảnh nghiệt ngã khác nhau, có nhiều chọn lựa khác nhau. Nhưng trên hết, tâm nguyện của lớp người trẻ là được góp phần đem lại tương lai tươi sáng cho quê hương sau ngày chinh chiến. Thế hệ chúng tôi trải nghiệm và ước vọng như thế đó, cho nên được sống sót sau trận bom là một ân huệ nồng thắm của số phận riêng tôi! 

NS. Nguyễn Phú Yên

(Bài viết đăng trên giai phẩm Người Đô Thị Tết Mậu Tuất 2018, phát hành ngày 25.1)